AP14872087 «Тары сұрыптарының өнімділігі мен төзімділігін арттыру мақсатында panicum miliaceum l тұқымдасын инфекциялайтын вирустық ауруларын инновациялық зерттеуі»

Жоба жетекшісі: Мукиянова Гульжамал Слямгазиевна, PhD, жетекші ғылыми қызметкер, PhD, ORCID: 0000-0002-0243-8706, Scopus Author ID: 57191071370

Өзектілігі:

Жобаның мақсаты – тарының вирустық қоздырғыштарын молекулярлық идентификациялау және қазақстандық коллекциядағы тарының вирусқа төзімді сорттарын анықтау. Тары (Panicum miliaceum L.) –Қазақстандағы және дүние жүзіндегі бағалы азық-түлік және азықтық дақыл. Солтүстік Қытайда тары өсіру тарихы он мыңдаған жылдардан басталады. Қазақстанның Ақмола, Павлодар және Батыс облыстарында 21 тағамдық және 13 жемдік сорттар шығарылады, бұл аз көрсеткіш. Тары құрғақшылыққа төзімділігімен құнды, оның молекулалық механизмдері бүкіл әлемде белсенді түрде зерттелуде.

Мақсаты:

Тарының (Panicum miliaceum L.) вирустық ауруларын зерттеп, инновациялық тәсілдерді қолдана отырып, сорттың өнімділігі мен төзімділігін арттырудың жаңа стратегияларын әзірлеу.

Күтілетін нәтиже:

  1. Қазақстанның Солтүстік облыстарында тары дақылдарына вирустық және басқа фитопатогендердің таралуына мониторинг жүргізіледі.
  2. Тары вирустарын молекулалық анықтау жүргізіледі.
  3. Жаңа тары вирустарын іздеу және молекулярлық-генетикалық анықтауды жүргізу үшін гидроксиапатиттік хроматография негізінде вирустық бөлшектерді оқшаулау және тазартудың экспресс әдісі сыналатын болады. Бұл тәсіл бізге жаңа коммутациялық вирустарды табуғажәне секвенирлеу үшін вирустық талдаушылардың үлгілерін дайындау әдістерін жақсартуға мүмкіндік береді.
  4. Отандық тары сорттарының коллекциясы вирустарға төзімділікке сыналады. Селекционерлер үшін жаңа деректер алынады.
  5. Тары өсімдіктерінің вирустық аурулармен күресудегі қорғаныш механизмдері зерттеледі. Алғаш рет вирустық инфекция кезінде стресс-ферменттер мен тары альдегидоксидазасының қорғаныш қасиеттері зерттелмек. Бұл тапсырма тары мен вирустық қоздырғыштардың өзара әрекеттесу механизмдерін зерттеуге, өсімдіктердің физиологиясы мен биохимиясында іргелі маңызы жоғары өсімдіктердің вирусқа қарсы иммунитетіндегі альдегидоксидаза ферментінің рөлін бағалауға мүмкіндік береді.

Қол жеткізілген нәтиже:

Солтүстік Қазақстандағы тары вирустарының эпидемиологиясы бойынша жаңа нәтижелер алынды. Тарының вирустық инфекциядан биохимиялық бейімделу қорғаныс механизмдері туралы жаңа деректер алынды. Алғаш рет тары вирустарын тазарту үшін бағаналық хроматография әдісі қолданылды. Отандық тары сорттарының вирустық инфекцияға сорттық сезімталдығы алғаш рет көрсетілді.